Hiệu ứng nhà kính là hiện tượng các khí trong khí quyển hấp thụ và giữ lại nhiệt từ bức xạ mặt trời, làm tăng nhiệt độ bề mặt Trái Đất. Trong khi hiệu ứng này tự nhiên giúp duy trì nhiệt độ ổn định cho sự sống, hoạt động của con người đã làm gia tăng đáng kể nồng độ khí nhà kính, dẫn đến biến đổi khí hậu toàn cầu. Báo cáo này phân tích nguyên nhân chính gây hiệu ứng nhà kính, tập trung vào vai trò của các loại khí và hành vi con người.
Nguyên Nhân Tự Nhiên và Nhân Tạo
1. Phát Thải Khí CO₂ (Carbon Dioxide)
CO₂ là khí nhà kính quan trọng nhất, chiếm 76% tổng phát thải. Nguồn gốc chính bao gồm:
-
Đốt nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí đốt) trong công nghiệp và giao thông, tạo ra 43 tỷ tấn CO₂/năm. Xe cộ và nhà máy nhiệt điện là hai nguồn phát thải lớn nhất, chiếm 35% lượng CO₂ toàn cầu.
-
Phá rừng: Rừng hấp thụ CO₂ thông qua quang hợp, nhưng việc chặt phá 15 triệu ha rừng/năm đã làm giảm khả năng này, đồng thời giải phóng 4,8 tỷ tấn CO₂ từ sinh khối bị phân hủy.
Theo kết quả đo lường, nồng độ CO₂ trong khí quyển đã tăng từ 278 ppm (năm 1750) lên 410 ppm (2025), tăng 47%, chủ yếu do hoạt động công nghiệp hóa.
2. Khí Methane (CH₄)
Methane có khả năng giữ nhiệt gấp 28 lần CO₂ trong 100 năm và 80 lần trong 20 năm. Nguyên nhân phát thải chủ yếu từ:
-
Chăn nuôi gia súc: Quá trình tiêu hóa của động vật nhai lại (bò, cừu) tạo ra 150–250 lít CH₄/ngày/con. Tổng lượng CH₄ từ chăn nuôi chiếm 32% tổng phát thải toàn cầu.
-
Bãi chôn lấp rác: Chất thải hữu cơ phân hủy kỵ khí sinh ra 14% lượng CH₄.
-
Khai thác dầu khí: Rò rỉ trong quá trình khoan và vận chuyển thải ra 55% CH₄ nhân tạo.
Nồng độ CH₄ tăng từ 729 ppb (1750) lên 1.866 ppb (2025), tăng 156%, đặc biệt ở các khu vực nông nghiệp và công nghiệp nặng.
3. Khí Nitrous Oxide (N₂O)
N₂O có tiềm năng gây hiệu ứng nhà kính gấp 265 lần CO₂. Nguồn phát thải chính:
-
Sử dụng phân bón hóa học: Phân đạm (urea, ammonium nitrate) phân hủy trong đất tạo N₂O, chiếm 60% tổng phát thải.
-
Chất thải động vật: Quản lý phân không hiệu quả khiến vi khuẩn chuyển hóa nitơ thành N₂O.
Nồng độ N₂O tăng từ 270 ppb (1750) lên 332 ppb (2025), tăng 23%, tập trung ở các vùng trồng trọt thâm canh.
4. Khí Chlorofluorocarbon (CFC) và Các Khí Tổng Hợp
CFC (dùng trong tủ lạnh, điều hòa) có khả năng giữ nhiệt gấp 10.000–23.000 lần CO₂. Dù Nghị định thư Montreal (1987) cấm sử dụng, CFC vẫn tồn tại trong khí quyển 50–100 năm do thời gian phân hủy chậm1. Các khí thay thế như HFCs cũng góp phần làm nóng lên toàn cầu.
Hoạt Động Của Con Người Làm Trầm Trọng Hiệu Ứng Nhà Kính
1. Công Nghiệp và Năng Lượng
-
Sản xuất xi măng: Quá trình nung đá vôi (CaCO₃ → CaO + CO₂) thải ra 8% lượng CO₂ toàn cầu.
-
Nhiệt điện than: Mỗi kWh điện từ than thải 1 kg CO₂, chiếm 30% tổng phát thải.
2. Nông Nghiệp
-
Trồng lúa nước: Ruộng lúa ngập nước tạo điều kiện kỵ khí, giải phóng 11% lượng CH₄ toàn cầu.
-
Đốt sinh khối: Đốt rơm rạ và phụ phẩm nông nghiệp thải CO₂ và bụi mịn, phổ biến ở Đông Nam Á.
3. Đô Thị Hóa
-
Xây dựng và hạ tầng: Bê tông hóa làm giảm khả năng hấp thụ CO₂ của đất, đồng thời tăng hiệu ứng đảo nhiệt đô thị.
-
Rác thải đô thị: Ủ rác không xử lý sinh ra CH₄ và N₂O, đặc biệt ở các bãi chôn lấp lộ thiên.
Tác Động Kép Từ Nguyên Nhân Tự Nhiên
1. Núi Lửa Phun Trào
Một vụ phun trào lớn có thể thải 100 triệu tấn CO₂/năm, kèm theo SO₂ gây mưa axit. Tuy nhiên, đây chỉ là nguyên nhân thứ yếu so với phát thải nhân tạo.
2. Bốc Hơi Nước
Hơi nước chiếm 36–72% hiệu ứng nhà kính tự nhiên, nhưng lượng này tăng do nhiệt độ Trái Đất tăng, tạo vòng lặp phản hồi dương.
Kết Luận
Nguyên nhân chính gây hiệu ứng nhà kính xuất phát từ hoạt động công nghiệp, nông nghiệp và đô thị hóa của con người, làm tăng nồng độ CO₂, CH₄, N₂O và CFC. Các khí này có khả năng giữ nhiệt cao, dẫn đến nhiệt độ Trái Đất tăng 1,1°C từ thời kỳ tiền công nghiệp. Để giảm thiểu tác động, cần chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, quản lý chất thải hiệu quả và phục hồi hệ sinh thái tự nhiên
